Een healing environment is een manier om ruimtes in zorginstellingen zo in te richten dat welzijn van patiënten, familie en medewerkers bevorderd wordt en stress verminderd. Het doel van een healing environment is dat patiënten sneller genezen of, als dat niet mogelijk is, dat de situatie van patiënten niet onnodig verslechtert.

In de literatuur wordt er onderscheid gemaakt tussen een healing en een healthy environment. Een healing environment richt zich vooral op de psychologische aspecten van ziek zijn en genezen. Denk aan de stress of angst die iemand ervaart. Een healthy environment richt zich meer op het voorkomen van het ziek worden. Denk aan een omgeving die stimuleert dat zorgpersoneel hun handen goed wast zodat besmettingen worden voorkomen (Van den Berg, 2005).

In de zorgpraktijk proberen we patiënten zo goed mogelijk te helpen. Daarvoor zijn beide concepten even belangrijk.

Hoe ontwikkel je een healing environment?

Het idee van een healing environment is om de ruimtes te ontwerpen en in te richten aan de hand van evidence based design. Dit betekent dat de ruimtes ontworpen worden op basis van wetenschappelijk onderzoek naar de effecten van inrichting en indeling van gebouwen.

Hoe creëer je een healing environment?

Evidence, onderzoek dus, heeft inmiddels aangetoond dat mensen zich het rustigste voelen in ruimtes die heel natuurlijk aandoen. Denk hier aan het zien van natuur, daglicht, frisse lucht en stilte.

Agnes van den Berg (2005) heeft vervolgens onderzoek gedaan of deze natuurlijk aandoende ruimtes inderdaad het welzijn van patiënten hebben verhoogd. Wat zijn haar conclusies?

Het zien van en omgeven zijn door groen of natuur

Er zijn vele verschillende studies die de relatie tussen het zien van natuur en een verbetering van welzijn hebben aangetoond. De manier waarop patiënten omgaan met stress verbetert en het absolute stress niveau verlaagt. Ook lijkt er een duidelijke relatie te bestaan tussen het zien van natuur en een vermindering in de ervaren pijn van patiënten. Dit kan er bijvoorbeeld voor zorgen dat er minder pijnstillers nodig zijn. De verklaring voor deze effecten is dat het zien van natuur het lichaam de onbewuste boodschap geeft dat het mag ontspannen (restoratieve effecten).

Om deze positieve effecten op de psychische gezondheid te bereiken is ‘echte’ natuur niet strikt noodzakelijk. Ook het zien van afbeeldingen van natuur of echt lijkende nepplanten hebben een soortgelijk effect als gewone effecten (Van den Berg & Winsum-Westra, 2006).

Healing gardens & binnenplanten

Healing gardens, tuinen waar patiënten, familie en personeel tijdens hun verblijf in de zorginstelling gebruik van kunnen maken, lijken ook een positief effect te hebben op gezondheid van patiënten. Het is wenselijk dat hier nog meer onderzoek naar wordt gedaan.

Healing environment door Van der Tol B.V bij de Isala Klinieken. @Norbert Waalboer Fotografie

Er is wel veel onderzoek gedaan naar de effecten van de planten in zorginstellingen op gezondheid, het bewijs voor deze relatie is zwak.

Studies naar het effect van natuur op gezondheid hebben vooral gekeken naar het effect op ervaren of fysiologische stress. Stress speelt bij sommige ziektebeelden een belangrijke rol, maar lang niet in alle gevallen. Het concept healing environments zou aan kracht winnen als er een directe relatie wordt aangetoond tussen healing environments en het genezen van ziektes.

Welk effect heeft daglicht op gezondheid?

Mensen geven vaak aan dat ze de voorkeur hebben voor daglicht boven elektrisch licht. We geloven ook graag dat daglicht onze gezondheid positief beïnvloedt. Is dit geloof ook ergens op gebaseerd?

Daglicht lijkt de gezondheid van patiënten positief te beïnvloeden, doordat het gerelateerd is aan een kortere ligduur, het gebruik van minder medicijnen en verminderde depressies.

Omdat de studies naar het effect van daglicht op gezondheid geen of slecht onderscheid maken tussen het (dag)licht dat patiënten zien en het uitzicht waar patiënten naar kijken, is niet goed te zeggen waardoor het positieve effect op gezondheid wordt veroorzaakt. Er moet meer onderzoek gedaan worden waarbij deze twee variabelen duidelijk worden gescheiden, zodat eventuele effecten beter toe te schrijven zijn aan één van de twee variabelen.

Er lijkt geen bewijs voor een positief effect van daglichtlampen op de gezondheid van mensen. Er is ook onderzoek gedaan naar de vraag of een eventueel effect van daglichtlampen afhangt van het geloof in een positief effect, maar ook hier is geen bewijs voor gevonden.

Het uitblijven van bewijs voor een positief effect van daglichtlampen op de gezondheid van mensen kan worden uitgelegd als dat er geen effect is. Een alternatieve verklaring is dat wij de werking van daglichtlampen niet goed snappen en daardoor geen goed onderzoek uitvoeren.

Welk effect heeft frisse lucht op gezondheid?

Er is sterk bewijs dat het ventileren van huizen, scholen en kantoren met frisse lucht via een ventilatiesysteem, samenhangt met het verminderen van sick-building-syndroom klachten, astma en ziekteverzuim. Bovendien is de kans op sick-building-syndroom klachten in gebouwen die de lucht via een ventilatiesysteem circuleren, groter dan in gebouwen waar de lucht op een mechanische of natuurlijke manier wordt ververst.

In onze case over gebouwen die hun eigen lucht maken lees je het verhaal van Kamal Meattle die vroeger longklachten had en nu, met zijn bedrijf Greenspaces, met behulp van planten voor gezonde lucht in gebouwen zorgt. Hoe planten de lucht precies zuiveren lees je in het artikel Zonder planten kunnen wij niet leven.

Welk effect heeft stilte op gezondheid?

Harde of irritante geluiden (lawaai) hebben een negatief effect op patiënten en personeel. Er bestaat een samenhang tussen lawaai en een toegenomen zuurstofbehoefte bij pasgeborenen, verstoringen van slaappatronen bij kinderen en volwassenen en een verhoogd stressniveau.

Helaas zijn er weinig studies die een direct verband tussen lawaai en gezondheid in de zorg onderzoeken.

Bovendien is er weinig onderzoek gedaan het effect van specifieke onderdelen in de omgeving die geluid verspreiden, weerkaatsen of dempen op de gezondheid van mensen. Ook hier is meer onderzoek nodig om de relatie tussen geluid en gezondheid beter te begrijpen.

Welk effect heeft een healing environment op gezondheid?

Op grond van het huidig onderzoek concludeert Agnes van den Berg (2005) dat:

• Er sterk bewijs is dat het ventileren van frisse lucht in relatie staat tot een verbeterde gezondheid, zowel door patiënten zelf aangegeven als door artsen gediagnosticeerd.
• Er voldoende bewijs is dat het uitzicht op natuur stress en pijn kan verminderen.
• Er zwak bewijs is dat de aanwezigheid van planten in zorginstellingen in relatie staat tot het verbeteren van patiënten hun stemming en het verminderen van fysieke klachten.
• Er zwak en tegenstrijdig bewijs is voor een positief effect van daglicht in gebouwen op onze gezondheid.
• Er een beetje bewijs is voor de positieve invloed van stilte in gebouwen op gezondheid.
• Er vooralsnog een gebrek aan bewijs is voor een eventueel positief effect van healing gardens.

Wel moet de aantekening gemaakt worden dat er op tal van gebieden meer onderzoek nodig is om de relatie tussen omgeving en gezondheid beter te snappen.

Deze blog is eerder verschenen op OmgevingsPsycholoog.nl.