Planten zijn mooi om te zien en je wordt er ook nog eens gelukkiger van. Maar misschien nog wel belangrijker: planten spelen ook een heel belangrijke rol in het opruimen van giftige stoffen in onze omgeving. De wereld verstedelijkt en vervuilt in rap tempo. Smog is in steden een groot probleem, evenals bodem- en watervervuiling. Gelukkig zien we ook steeds meer groene wanden, groene daken en zelfs groene steden die ervoor zorgen dat lucht, bodem en water schoner worden. De inzet van planten voor het zuiveren van de omgeving wordt fytoremediatie genoemd.

Fytoremediatie betekent letterlijk: planten herstellen de balans. Fytoremediatie is een techniek waarbij planten worden inzet om verontreinigingen in lucht, bodem en water te zuiveren. Planten kunnen vervuilende elementen opnemen en verwijderen. Zo neemt een groot aantal planten vluchtige organische stoffen op die in ons huis te vinden zijn. Deze schadelijke stoffen neemt een plant op via de bladeren, de wortels en via het bodemleven in de (pot)grond en zet het om in voedsel voor de plant.

Hoe werkt fytoremediatie?

Er zijn verschillende manieren waarop bepaalde planten en hun bodemleven hun omgeving kunnen zuiveren. Planten kunnen helpen om verontreinigingen te verwijderen met behulp van verschillende natuurlijke processen:

Bron: http://opensciencepublications.com/

  • Planten kunnen verontreinigingen vastleggen in de wortels, stengels en bladeren (Fyto-stabilisatie).
  • Verontreinigde delen van de plant kunnen geoogst en vernietigd worden (Fyto-extractie)
  • Planten en bodemleven kunnen schadelijke stoffen omzetten naar minder schadelijke stoffen binnen in de plant, of de wortelzone (Translocatie).
  • Planten kunnen met hun plantsappen bepaalde bacteriën in de wortelzone aantrekken, die toxische stoffen in de bodem verminderen of vastzetten (Fyto-degradatie).
  • Planten en bodemleven kunnen schadelijke stoffen in de lucht omzetten naar minder schadelijke gassen die ze vrijgeven aan de lucht (Fyto-vervluchtiging).
  • Planten kunnen schadelijke stoffen vastzetten op hun wortels, waar micro-organismen zoals bacteriën de stoffen afbreken en omzetten naar minder schadelijke stoffen (Stabilisatie in de wortelzone).
  • Sommige planten trekken verontreinigd grondwater omhoog, zodat het niet dieper de aarde in sijpelt (Stabilisatie)

In de praktijk: planten en groene wanden verbeteren het binnenklimaat

Binnenshuis zal een plant vooral de lucht kunnen zuiveren. Door middel van fyto-vervluchtiging nemen planten schadelijke, vluchtige organische stoffen uit de lucht op en gebruiken die als voedingsstof.  Planten kunnen op die manier veel doen voor een betere luchtkwaliteit in huizen en kantoren. Steeds meer interieurbeplanters creëren groene wanden in bijvoorbeeld scholen en luchthavens voor een gezondere omgeving.

Schiphol. Foto: Marjolein Bezemer

Planten en hun samenwerkende bacteriën en schimmels zijn niet alleen erg goed in het opruimen van vluchtige stoffen, maar ook nemen ook fijnstof op. Uit Pools onderzoek uit 2014 bleek bijvoorbeeld dat de Graslelie (Chlorophytum comosum L.) fijnstof opneemt uit de lucht. Grote deeltjes, maar ook de voor mensen schadelijkste kleine deeltjes fijnstof, werden door de plant opgenomen via de bladeren en de waslaag op de bladeren.

 In dit filmpje kun je zien hoe je gemakkelijk zelf fytoremediatie kan toepassen in je eigen huis. 

Planten zuiveren grond en water

Binnenplanten zuiveren vooral de lucht, maar buiten worden planten tegenwoordig vaak ingezet om verontreinigde grond en (grond)water te zuiveren. De Wilg (Salicaceae) en verschillende koolsoorten (Brassica) zijn bijvoorbeeld in staat om zware metalen als cadmium, nikkel en lood uit de bodem op te nemen. De plant Indian mustard of Indische bruine mosterd (Brassica juncea L.) en verschillende Amaranth-cultivars werden zelfs ingezet in de omgeving van Tsjernobyl om de radioactieve stof cesium-137 te saneren uit de bodem. Planten kunnen niet alleen zware metalen en radioactieve stof omzetten of vastleggen, ze zijn ook in staat om lage concentraties pesticiden, explosieven en olie uit de bodem filteren. Bij De Ceuvel in Amsterdam Noord experimenteren ze met het gebruik van planten om de zwaar vervuilde bodem van een oude scheepswerf te saneren. Je vindt er onder andere de Grote Lisdodde (Typha Latifolia), Vingerhoedskruid (Digitalis Purpurea) en Zwarte Wilg (Salix Nigra).

Bron: http://ecosistemaurbano.org

De Brabantse bierbrouwerij de Koningshoeven (makers van La Trappe) heeft vergevorderde plannen om haar eigen afvalwater te zuiveren met een installatie gebaseerd op planten. De brouwerij wil in samenwerking met Waterschap De Dommel een grote kas bouwen. Tropische planten zullen in die kas het afvalwater zuiveren en omzetten naar irrigatiewater. Zo besparen ze 50% van het gebruikte water en laten ze zien dat waterzuivering door middel van fytoremediatie een goede oplossing is.

Planten zuiveren de buitenlucht

Planten zijn niet alleen effectieve schoonmakers van binnenklimaat, bodem en water, ze zijn ook in staat om giftige stoffen uit de buitenlucht te zuiveren. De Italiaanse architect Stefano Boeri gebruikt planten in zijn ontwerpen onder andere om de luchtkwaliteit in steden te verbeteren. Hij noemt zijn gebouwen verticale bossen. Zijn eerste verticale bos is een flatgebouw in Milaan. Het bevat 20.000 planten en 800 bomen van meer dan 100 soorten: vergelijkbaar met een stuk bos van 2 hectare, maar dan op 1500 m2 in het centrum van de stad. Het verticale bos absorbeert 40 ton CO2 per jaar en neemt 1,5 ton fijnstof op. Als bonus produceert het 90 ton zuurstof, verlaagt het de buitentemperatuur, fungeert het als geluidsbarrière en vergroot het de biodiversiteit. Binnenkort zal in Utrecht een soortgelijke toren verrijzen, met de toepasselijke naam Wonderwoods.

Foto: Wonderwoods – Stefano Boeri Architetti

Onlangs heeft Boeri een opdracht gekregen om in China een complete stad te bouwen in de vorm van een bos. In 2020 zullen in Liuzhou 30.000 mensen wonen in een groene stad met ruim 1 miljoen planten.

Niet overal zal het mogelijk zijn om in één keer een groene stad aan te leggen. Maar aanpassing van bestaande gebouwen voor het zuiveren van buitenlucht kan door het aanleggen van groene daken. Onderzoek uit 2008 laat zien dat planten op groene daken in Chicago een deel van de giftige stoffen uit de lucht kunnen zuiveren. De wetenschappers onderzochten het luchtzuiverende vermogen van 19,8 hectare groen dak. Na 1 jaar bleek in totaal 1675 kilo luchtverontreinigende stoffen te zijn opgenomen. De onderzoekers berekenden dat ruim 2046 ton giftige stoffen uit de lucht zouden worden gefilterd als alle daken van Chicago intensief bedekt waren met planten.

Het gebruik van planten voor fytoremediatie blijkt een zeer effectieve manier te zijn om de balans te herstellen, zowel buiten als binnen. Zullen we in de toekomst overal planten, groene wanden, groene daken en zelfs complete groene steden zien verrijzen? Voor onze gezondheid en die van de aarde is dat in elk geval een prachtig vooruitzicht.