Er komt steeds meer bewijs voor een positieve invloed van natuur op de gezondheid en de ontwikkeling van kinderen. Vandaar dat in Nederland steeds meer scholen besluiten hun schoolplein te vergroenen. Boomstammen, speelbosjes, heuvels, bloemen en een grasveldje: het zijn slechts enkele onderdelen van een groen schoolplein. Een groen schoolplein is zo ingericht dat spelen in de natuur vanzelfsprekend wordt. Maar bereiken groene schoolpleinen ook echt hun doel?

Dat zijn de twee belangrijkste vragen die de wetenschappers van het onderzoek Groene Schoolpleinen: Een wetenschappelijk onderzoek naar de effecten voor basisschoolleerlingen zich stelden. In samenwerking met verschillende partners (waaronder Jantje Beton, Productschap Tuinbouw en VHG) werd in 2013 een onderzoek opgezet om de effecten van groen te monitoren. Daarbij is gebruik gemaakt van literatuurstudie en veldwerk. In dit artikel een kort overzicht van de bevindingen van dit onderzoek.

Waardering voor groen

In het onderzoek worden drie type schoolpleinen onderscheiden: een volledig groen schoolplein, een schoolplein met gecombineerde groen-grijze elementen en een volledig grijs (geasfalteerd) schoolplein. De waardering voor deze drie type pleinen is onderzocht bij vier doelgroepen: leerlingen uit de groepen 4, 5 en 6, ouders, leerkrachten en de directie. De ervaringen met de verschillende type schoolpleinen laten zien dat groene schoolpleinen hoger worden gewaardeerd door alle gebruikersgroepen in vergelijking met grijze schoolpleinen. Daarbij zijn de directie en leerlingen het meest positief, ouders zijn dat het minst.

Avontuurlijker en fijner

Een schoolplein met natuurlijke elementen zoals gras, moestuin en boomstammen wordt beter gewaardeerd dan een ‘grijs’ schoolplein. Groene schoolpleinen worden leuker, avontuurlijker, mooier, fijner en gezelliger gevonden dan schoolpleinen met een stenen inrichting. Daarnaast blijkt dat een groen schoolplein meer biedt dan alleen speelplezier: het groene plein wordt vaker en voor meer verschillende lessen gebruikt dan het stenen schoolplein. Uit het onderzoek blijkt ook dat leerlingen zich na het buitenspelen tijdens de pauze beter kunnen concentreren. Dit geldt met name voor jongens. Meisjes lijken zich juist iets beter te kunnen concentreren na het spelen op een grijs schoolplein.

Negatieve elementen van het groene schoolplein zijn verminderde mogelijkheden tot controle en toezicht (minder overzichtelijk), meer kans vies te worden en de hogere onderhoudskosten die het met zich meebrengt. Opvallend is dat de directie vooral bezorgd is dat ouders boos worden over kinderen die vies worden (wat blijkt mee te vallen), terwijl ouders denken dat de directie de hoge onderhoudskosten van groene schoolpleinen niet kan waarderen (wat echter ook weer blijkt mee te vallen omdat de directie de positieve elementen belangrijker vindt).

Bewegen

Eén van de redenen waarom een groen schoolplein wordt aangelegd is dat men verwacht dat op een groen schoolplein intensiever en meer gevarieerd bewogen kan worden. Het zou daarmee een gunstig effect kunnen hebben op het toenemende overgewicht onder kinderen. Dit is echter uit dit onderzoek nog niet voldoende bewezen. Vervolgonderzoek zou daar meer uitsluitsel over kunnen geven. Leerkrachten en ouders geven wel aan dat groene schoolpleinen meer beweging en variatie in het spel van kinderen laten zien.

Hoger welzijn bij leerlingen vooral in groep 4 en 5

Aan de leerlingen is gevraagd een aantal vragen te beantwoorden die te maken hebben met hun welzijn op school.  Wat bleek is dat met name jongere leerlingen (groep 4 en 5) gevoelig zijn voor groen. Hun welbevinden is op een grijs schoolplein duidelijk lager dan op een groen schoolplein. Dat verschil is bij oudere leerlingen (groep 6) minder merkbaar. Sterker nog: zij waarderen een grijs schoolplein net iets hoger. Daarmee kan gesteld worden dat een groen schoolplein vooral een positieve uitwerking heeft op het welzijn van jongere leerlingen. Zij vinden school leuker door groen en ervaren meer speelplezier en minder pesten.

Les in de buitenlucht

In Nederland is het lesgeven in de buitenlucht nog niet vanzelfsprekend.  Toch biedt het vele kansen en mogelijkheden. In het uitgevoerde onderzoek zijn de interviewresultaten van verschillende leerkrachten over lesgeven op groene schoolpleinen te vinden. Hieruit blijkt dat een praktische reden om les te geven in de buitenlucht de hoeveelheid ruimte is. Dat is voor gymnastiek, vieringen en toneel erg makkelijk. Meer educatieve redenen zijn dat leerlingen op een groen schoolplein meer betrokken worden bij het onderwijsproces (aanschouwelijk onderwijs) en dat het een verlenging van de tijd buiten geeft. Dat wordt als positief gezien. Er zijn echter ook minpunten. Die zijn vooral praktisch van aard. Lesgeven in de buitenlucht is lastig omdat er geen voorzieningen zijn om te zitten en schrijven. Bovendien is het vaak lawaaierig. Een ander probleem is dat er niet altijd veel begrip is voor lesgeven in de buitenlucht vanuit de schoolinspectie. Wat is de toegevoegde waarde, is het onderwijstechnisch wel verantwoord en mag het vanuit ARBO-richtlijnen wel voor de leraar?

Onderdelen van een groen schoolplein

Zoals gezegd schakelen steeds meer scholen  over op groene schoolpleinen omdat ze daar de positieve meerwaarde van inzien. Maar wat is een goed groen schoolplein nu precies? Volgens het onderzoek dient er bij de inrichting van het schoolplein met de volgende inrichtingselementen rekening te worden gehouden:

• Ontspanning
• Activiteit (nodigen uit tot doen)
• Veelzijdig bewegen (primaire bewegingsvormen)
• Gevarieerd spel (rekening houdend met verschil in leeftijd en geslacht)
• Zintuiglijk ervaren

Om deze redenen worden grasveldjes, bostuintjes en speeltoestellen positief gewaardeerd. Ook een kinderboerderij, waar interactie mogelijk is met dieren, wordt als een positief element gezien. Sportelementen zoals een voetbalveldje of tafeltennistafel worden wisselend gewaardeerd, meestal afhankelijk van het geslacht (jongens zijn hier met name positief over).

Elementen die weinig gewaardeerd worden zijn de  passieve elementen die weinig bijdrage leveren aan activiteiten. Denk aan struiken, vijvers, bankjes en fietsrekken. Twee uitzonderingen hierop vormen heuvels en zandbakken, die allebei als negatief worden gewaardeerd terwijl ze goed te gebruiken zijn voor spel of activiteit.

De praktijk zal het leren

Wetenschappelijk gezien zijn er nog veel vragen over, en wellicht worden die binnenkort nog nader onderzocht. Op dit moment worden er steeds meer groene schoolpleinen ontwikkeld en dat betekent ook dat onderzoek straks steeds breder kan worden opgepakt.

In het kader van het Gezonde School programma kunnen scholen uit het basisonderwijs, voortgezet onderwijs en middelbaar beroepsonderwijs ondersteuning aanvragen bij de ontwikkeling van een gezond schoolplein. De open aanvraagprocedure start medio maart 2014. Hier is ook een factsheet te downloaden met alle eigenschappen waar een gezond schoolplein aan moet voldoen wil het in aanmerking komen voor de ondersteuning.