Inzicht in de relatie tussen de werking van onze zintuigen en de manier waarop kleur voorkomt in de natuur kan ons helpen bij het ontwerpen en inrichten van gebouwen en landschappen waar mensen zich prettig voelen. Dit biedt kansen.
De natuur en onze zintuigen
We ervaren allemaal dat natuur helend is. Er is inmiddels ook veel wetenschappelijk onderzoek dat aantoont dat de natuur een positieve invloed heeft op de mens: groene planten op kantoor dragen bij aan productiviteit, uitzicht op groen doet het medicijngebruik van patiënten in ziekenhuizen dalen en een wandeling door een groen park heeft een positieve invloed op sociaal gedrag waarbij mensen elkaar bijvoorbeeld eerder gaan helpen. Maar waardoor komt dat nu? Waarom heeft de natuur een helend effect?
Orde én variatie maakt dat mensen zich prettig voelen
Het blijkt dat de invloed van de natuur hand in hand gaat met de manier waarop onze zintuigen werken. Als je de natuur op een afstandje beschouwt, zie je dat de natuur twee kenmerken heeft. Enerzijds heeft elke verschijningsvorm in de natuur zoals een kastanjeboom of een wilg, maar ook een zebra of een banaan, exact dezelfde orde en structuur met ook steeds exact dezelfde kenmerken en uitgangspunten. Zo herkennen wij een wilg als een wilg en een banaan als een banaan. Die herkenning geeft een gevoel van veiligheid. Wanneer je bijvoorbeeld ’s ochtends bij het opstaan opeens een magenta hemel ziet of blauw gras en er liggen paarse bananen in de fruitschaal, dan vermoed je direct dat er wat mis is met je. En dat gevoel maakt onzeker. Je denkt dat je niet ‘in orde’ bent. Maar als alles is zoals het hoort en er liggen gele bananen in de fruitschaal, zoals je had verwacht omdat je geleerd hebt dat bananen geel zijn, dan draagt dat bij aan gevoelens van veiligheid.
Aan de andere toont elke verschijningsvorm in de natuur een enorme variatie: de wilg bij de school is anders dan de wilg die bij de kerk staat. Elke wilg die in werkelijkheid bestaat is uniek en wijkt in meer of mindere mate af van een andere wilg. Elke banaan is anders, geen enkele banaan is volledig hetzelfde. Dat geldt ook voor dieren: we herkennen een zebra als een zebra, maar elke zebra heeft een unieke verschijningsvorm. We zien dus als we de natuur beschouwen twee kenmerken: orde en variatie.
Foto: Iris Bakker
Zintuigen als pendels
Onze zintuigen zijn op te vatten als een soort pendeltjes, die uitwijken als er wat gebeurt. Als er bijvoorbeeld een brandweerwagen voorbij rijdt met loeiende sirenes slaat het pendeltje dat auditieve informatie verwerkt ver uit. Als een pendeltje heel ver uit slaat, ervaren we dat als onplezierig: het geluid is bijvoorbeeld veel te hard. Als het pendeltje helemaal niet uit slaat vinden we dat ook niet prettig. Dit verschijnsel van ‘sensorische deprivatie’, dat betekent dat er helemaal geen zintuiglijke informatie is, kunnen mensen zelfs psychisch niet aan. Als mensen geen enkel signaal van de buitenwereld ontvangen, raken ze volledig uit balans.
Mensen ervaren het als harmonieus en plezierig als de pendeltjes uitslaan, maar niet te veel en niet te weinig. En dat gebeurt precies als mensen de natuur ervaren. Ook al heeft de natuur de meest bonte verschijningsvormen, kleurencombinaties, een bijzondere vormentaal en een rijke melange aan geuren, het is altijd zo dat er een mooie balans bestaat tussen orde en variatie. Om deze reden ervaren we met onze zintuigen de natuur als harmonieus en plezierig, de natuur dus als leermeester van de harmonie.
Foto: Paul Spierings
Natuur ervaren met alle Zin-tuigen
We ervaren de natuur om ons heen met onze zintuigen. Dat klinkt als een open deur: we ruiken een roos, we voelen de doornen en we zien het fluweelachtige rood. De zintuigen vertellen ons echter veel meer, ze helpen ons de richting van ons levenspad te vinden: daarom heten zintuigen ‘Zin’tuigen. Het zijn instrumenten die ons helpen op weg naar de ‘Zin’ En juist omdat de natuur aan al onze zintuigen harmonie laat zien, helpt de natuur ook om die Zin te vinden. Sinds Aristoteles gingen we er lang van uit dat we vijf zintuigen bezitten. Inmiddels weten we dat het er maar liefst 12 zijn. Ze werken daarbij nauw met elkaar samen zodat we de wereld om ons heen als een geheel ervaren.
| Overzicht van de 12 zintuigen | |
|---|---|
| Gerelateerd aan het ‘willen’ | de tastzin |
| de levenszin | |
| de bewegingszin | |
| de evenwichtszin | |
| Gerelateerd aan het ‘voelen’ | de geurzin |
| de smaakzin | |
| de gezichtszin | |
| de warmtezin | |
| Gerelateerd aan het ‘denken’ | de gehoorzin |
| de vormgevingszin | |
| de symboolzin | |
| de identiteitszin | |
Bron: Iris Bakker
Kleur
Ook kleur ervaren we met al onze zintuigen. Dat klinkt op het eerste gezicht gek, want we zien kleur toch met ons oog. Maar toch hebben we het over sprekende kleuren, harde kleuren, zoete kleuren en warme kleuren. Al onze zintuigen helpen dus mee om kleur te ervaren. De natuur laat aan ons zien dat ze leeft door middel van kleur. Als er geen leven mogelijk is, als het bijvoorbeeld te koud is, verdwijnt kleur. Zo is sneeuw wit. Juist door kleuren te laten zien, vertellen planten, bomen, struiken en bloemen iets over hun geheim, iets wat juist hun uniek maakt, waardoor wij ze niet alleen herkennen maar ook hun levensfase begrijpen. Kleur is dus een belangrijk middel om de natuur echt te ervaren. Kleur, onze zintuigen en de natuur vormen een helend en vitaliserend samenwerkingsverband.
Lees hier meer over deze 12 verschillende zintuigen en de wisselwerking met de kenmerken van de kleuren in de natuur.
Bewust meer doen met kennis over de zintuigen
Het is belangrijk om bij het inrichten van leef- en werkomgevingen te zorgen dat het effect van de natuur optimaal wordt ingezet. Door bewust gebruik te maken van werking van de zintuigen kunnen we leef- en werkomgevingen zodanig inrichten dat mensen zich prettiger voelen en zelfs meer gezond gedrag te gaan vertonen. Zo kun je bij de inrichting van tuinen, landschappen of gebouwen bewust de bewegingszin stimuleren door zicht te bieden op ‘doelen’. We komen namelijk meer in actie als we daadwerkelijk en doel zien: een weg of een pad loopt ergens heen of wekt nieuwsgierigheid op. In een gebouw loop je bijvoorbeeld naar een raam waardoor daglicht naar binnen valt en dat zicht geeft op het buitengebied. Als we een tuin meer beslotenheid willen geven, is het handig om eerder rode bloemen toe te passen dan blauwe bloemen. De bewegingszin, het zintuig dat ons vertelt of we al of niet in beweging zijn, ervaart de kleur rood als een kleur die op je af komt, terwijl blauw eerder wijkt. Hierdoor geeft de kleur rood eerder een gevoel van beslotenheid, terwijl de kleur blauw meer ruimte lijkt te bieden.
Foto: Iris Bakker
Kleur is een belangrijke gids. Kennis van kleuren, hoe onze zintuigen ons kleur laten ervaren en daarmee kennis van wat kleuren met ons doen, helpt ons om kleuren bewust in onze omgeving toe te passen. Dit kan van cruciaal belang zijn voor het welbevinden van mensen. Zo bleek bijvoorbeeld bij een evaluatie van het functioneren van het Wilhelmina Kinderziekenhuis in Utrecht dat de kinderen die daar verpleegd worden meer kleur in hun omgeving wilden. Deze kinderen, die veelal door ernstige ziekten niet langer ‘de baas zijn in hun eigen lichaam’, konden door bepaalde kleuren een warmte en bescherming ervaren die ze zelf niet meer konden reguleren.
Kennis biedt kansen voor professionals
Wanneer we gebruik maken van het inzicht in de relatie tussen de werking van de zintuigen en dekenmerken van de natuur en ons bewust zijn wat kleur in de natuur met ons doet, kunnen we gebouwen en leefomgevingen ontwerpen en inrichten die gezond, prettig of zelfs helend zijn. Mensen brengen het grootste deel vande dag binnenshuis door We kunnen er dan op zijn minst voor zorgen dat hun verblijf daar helend, veilig en aangenaam is. Dit biedt kansen voor professionals, juist in de groene sector!
De Helende Natuur met Kleur als onze Gids (2015). ISBN 978-94-6186-551-9. € 16 (incl BTW en excl verzendkosten). Waarom is de natuur helend en wat heeft Kleur te vertellen in de natuur? Er blijkt een samenhang te bestaan tussen de manier waarop onze zintuigen werken en de kenmerken van de natuur. De manier waarop Kleur zich manifesteert in de natuur, laat dit zien.
Te bestellen via: Iris Bakker, Levenswerken.
