‘Dagelijks contact met groen, buiten én binnen, zou een vanzelfsprekend onderdeel moeten zijn van de zorg’
Veel ouderen, vooral degenen die niet meer thuis wonen, komen te weinig buiten. In instellingen voor ouderenzorg ontbreekt bij verzorgend personeel simpelweg vaak de tijd om met bewoners een stukje te gaan wandelen. Bovendien ontbreekt het ook vaak aan een groene omgeving vlak naast de deur en wordt zo’n uitje dus logistiek veel te ingewikkeld. Ook het interieur van de meeste zorgcentra is niet bepaald groen te noemen. Dat is doodzonde.
Immers, uit steeds meer onderzoek blijkt dat buiten zijn in het groen heel heilzaam is voor mensen. Een groene omgeving maakt gelukkig, nodigt uit tot bewegen en tot sociale contacten. Geuren en kleuren prikkelen de zintuigen en brengen herinneringen boven. Ook een groen binnenmilieu is goed voor het menselijk welzijn. Bepaalde planten zijn ware luchtzuiveraars. Juist in zorgcentra is de luchtkwaliteit vaak slecht door hoge temperaturen en slechte ventilatie, soms in combinatie met bijvoorbeeld nare geuren als gevolg van urineverlies of door het gebruik van bepaalde chemische schoonmaakmiddelen. Daardoor voelen bewoners en personeel zich bepaald niet optimaal.
Groen voor elke leeftijd
Hoog tijd dus voor een groene revolutie in de ouderenzorg vindt IVN, Instituut voor natuureducatie en duurzaamheid. Zij zijn begin van dit jaar, met financiële ondersteuning van de Nationale Postcodeloterij, gestart met het programma Grijs, Groen & Gelukkig. De ambitie is om de komende drie jaar honderd zorgorganisaties te interesseren voor een vergroeningsslag. En daarmee dus 10.000 ouderen groen geluk te bezorgen. IVN helpt daarbij met kennis, advies, het verzorgen van trainingen voor zowel zorgprofessionals als mantelzorgers en vrijwilligers, het bijeenbrengen van de juiste partners en praktische ondersteuning bijvoorbeeld bij het maken van een ontwerp voor een (binnen)tuin, of het uitvoeren van groene dagbestedingsactiviteiten. Bovendien wordt het programma ondersteund met een aantal onderzoeken die gaan meten wat de effecten zijn van groen in en om zorgcentra op het welzijn van bewoners en personeel. Ook wordt gekeken naar de economische rentabiliteit van groene interventies. Zodat andere zorgcentra van deze kennis weer kunnen profiteren.
Algemeen directeur Jelle de Jong van IVN sprak bij de start van het programma de droom uit dat ‘natuurbeleving een vanzelfsprekend onderdeel wordt van de dagbesteding in de ouderenzorg. Wij denken dat daarmee het welzijn van onze ouderen aanzienlijk wordt vergroot waardoor de zorgkosten af zullen nemen.’ Inmiddels hebben tientallen zorginstellingen zich gemeld om als koploper mee te doen.
In het kader van Grijs, Groen & Gelukkig is een aantal groene zorgproducten ontwikkeld zoals de Natuurkoffer, een belevingskoffer waarmee natuur wordt binnengebracht bij ouderen die niet of moeilijk meer naar buiten kunnen; de Tuinkaart waarmee binnen- en buitentuinen door dementerende ouderen beleefd kunnen worden en een Plantenwand die zorgt voor een betere luchtkwaliteit en een mooie en beleefbare groene entourage. Er zijn ook nog een aantal producten in ontwikkeling. De groene interventies worden ondersteund met onderzoek. Want alleen bewezen interventies zullen daadwerkelijk een rol gaan spelen in het zorgstelsel en in de inkoop van zorg door instellingen. Als een kip een bewoner met dementie bewezen activeert, zou die dus gewoon in het behandelplan moeten.
Groene Dagbesteding op locatie
Hoveniers en binnenbeplanters kunnen een belangrijke rol spelen in het vergroenen van de ouderenzorg. IVN werkt voor dit programma met zogeheten ‘preferred suppliers’, bedrijven die ruim ervaring hebben in het aanleggen en onderhouden van (binnen)tuinen bij zorgcentra. Een van die bedrijven is Gessel Groen. Zij leggen niet alleen beleeftuinen aan bij zorginstellingen maar bieden ook ondersteuning bij het benutten van die tuinen in het kader van dagbesteding. En dat is nogal uniek. Gessel Groen ontwikkelde het product Groene Dagbesteding specifiek voor zorginstellingen. Vier jaar geleden startten ze bij Bartholomeus Gasthuis Utrecht. Daar moest de tuin gerenoveerd worden en een nieuw onderhoudscontract worden afgesloten. Gerard van Gessel had daar zo zijn eigen ideeën bij. ‘Ik wilde dat samen met bewoners en activiteitenbegeleiders doen. Het zorgcentrum was enthousiast over dit idee. We maakten een jaarkalender waarop te zien zou zijn wanneer we aanwezig zouden zijn voor het periodieke, technische onderhoud en stuurden een uitnodiging uit waarop bewoners en begeleiders konden inschrijven voor specifieke dagbestedingsactiviteiten. Het is natuurlijk allemaal maatwerk. De activiteiten in de (binnen)tuin worden aangepast aan de eventuele beperkingen van de bewoners’.
Medewerkers van het hoveniersbedrijf onderhouden nu samen met bewoners en activiteitenbegeleiders de tuinen. De hoveniers bouwen een band op met de tuingroep en weten wat iemand wel en niet kan. Met deze vorm van dagbesteding snijdt het mes aan meerdere kanten; bewoners blijven langer actief en zijn zinvol bezig, wat positieve effecten heeft op hun welzijn, een deel van de kosten van het groene onderhoud kan worden gedekt uit het budget voor dagbesteding en de tuin blijft goed onderhouden. Bovendien kan op basis van de kennis en ondersteuning van het bedrijf een (binnen)tuin zinvol en effectief worden ingericht ten behoeve van specifieke doelgroepen. Denk hierbij aan routing, de inrichting en hoogte van de plantbedden en bloembakken of het gebruik van specifieke planten. ‘Meerwaarde van dit concept is ook dat de dagbesteding op eigen locatie kan worden ingevuld. Er is dus veel minder logistiek geregel’.
Inmiddels worden de Groene Dagbesteding en de jaarkalender ook ingezet bij zorgcentrum Pennemes in Zaandam en het product zal wellicht structureel worden aangeboden binnen het Grijs, & Gelukkig programma. Van Gessel denkt voorzichtig aan een franchiseformule. ‘Het zou natuurlijk heel mooi zijn als meer hoveniers en interieurbeplanters vanuit hun expertise groen en gezondheid expliciet gaan koppelen en gaan samenwerken met zorgcentra. Het is een wezenlijk maatschappelijk thema en iedereen wordt er beter van’. Medewerkers blijken meteen enthousiast maar groene investeringen kennen ook een strategische en financiële kant. Daarom is het heel belangrijk dat dat er vooral ook op management niveau ambitie is om te vergroenen.
Luchtzuiverende plantenwand
Bij koploper van het eerste uur Pennemes is, vanuit de overtuiging dat ‘natuur de bron is van inspiratie en herstel’, die ambitie zeker aanwezig. Er is een binnen- en een buitentuin, er is een pop-up natuurmuseum en bewoners kunnen knuffelen met kippen. Ook worden groene activiteiten georganiseerd, zoals bezoekjes aan een buurtboerderij of een wandelingetje door de tuin. Hierbij begeleiden door IVN speciaal opgeleide vrijwilligers de bewoners en ondersteunen zo het verzorgend personeel. Ook heeft Pennemes nog plannen voor een zorgboerderij op het dak. Een ander product dat succesvol wordt ingezet is een groene wand met grotendeels onderhoudsarme planten die specifiek zijn uitgekozen op hun luchtzuiverende eigenschappen. De wanden staan op verschillende plekken in de zorginstelling, waaronder op een gesloten afdeling waar bewoners nauwelijks in contact komen met groen. Dat betekent dus niet alleen een frisser binnenklimaat voor bewoners en personeel maar ook een weldadige en mooie plek op de afdeling. De Universiteit Leiden en onderzoeksbureau Fytagoras onderzoeken de gezondheidseffecten van de wand. Uit de resultaten die nog zullen worden gepresenteerd moet blijken hoe groot de baten zijn en welke planten op welke plekken het beste kunnen worden toegepast. En tegen welke kosten. IVN wil ook deze kennis beschikbaar stellen zodat andere zorginstellingen er hun voordeel mee kunnen doen.
Kennis delen cruciaal
Onlangs stelden tijdens het symposium ‘Op weg naar een groene ouderenzorg’ de eerste twintig deelnemende zorginstellingen uit alle hoeken van het land zich via korte pitches aan elkaar voor, werden de eerste ervaringen, kansen en knelpunten uitgewisseld en werd inzicht gegeven in de verschillende onderzoeken. En wetenschapsjournalist Mark Mieras liet zien hoe belangrijk natuur is voor het functioneren van het brein, en voor ons geluksgevoel. Dit alles met het idee dat hoe meer kennis en inspiratie er gedeeld wordt, hoe sneller grootschalige vergroening van de ouderenzorg een feit zal zijn. IVN denkt in dit kader ook aan het oprichten van een landelijk netwerk Natuur in de Zorg.
Kansen voor zowel zorg als groene sector
Voorbeelden als deze waarbij een unieke samenwerking tussen de groene sector, een zorginstelling en een groene organisatie leidt tot nieuwe zorgconcepten en zorgproducten, inspireren tot vernieuwingen in een sector die behoorlijk onder druk staat. Vernieuwingen die broodnodig zijn zowel in het belang van zorgcliënten als medewerkers. Immers, groen doet écht goed. En dat kan niet vaak genoeg gezegd worden. Dagelijks contact met groen, buiten én binnen zou vanzelfsprekend onderdeel moeten zijn van de zorg. Hoveniers en interieurbeplanters kunnen hier met hun kennis en kunde van belangrijke maatschappelijke waarde zijn. En dat is toch wat ieder bedrijf met een groen hart wil.
