Onlangs organiseerden Interface NL en Maasdam een lezing over ‘biofiel design’. Spreker was Oliver Heath, gespecialiseerd in duurzaam (interieur)ontwerp en architectuur en in Engeland een bekend gezicht op televisie waar hij programma’s over deze thema’s presenteert. Biofiel design wil zoveel zeggen als ’ontwerpen vanuit de affiniteit die mensen hebben met natuur’. Dit leidt tot omgevingen waar mensen zich thuis en prettig voelen. Volgens Heath bepaald geen extravagantie, maar essentieel voor het menselijk welzijn en gezondheid.
Heath nam zijn gehoor, voornamelijk bestaand uit architecten mee in de geschiedenis van het biofiele design en toonde enkele inspirerende voorbeelden van werk-, onderwijs- en zorgplekken die volgens deze filosofie ontworpen en ingericht zijn.
Liefde voor het leven
De term biofilie, liefde voor het leven, werd vooral bekend in de jaren tachtig door het boekje Biophilia van de bioloog Edward Wilson die stelde dat mensen een inherente behoefte hebben aan verbinding met andere levende wezens, ofwel aan natuur. In de westerse wereld, waar zo’n 80% van de mensen in stedelijke omgevingen woont en dan ook nog eens vooral binnenshuis verblijft, kan die behoefte niet worden vervuld. Dit maakt mensen letterlijk ziek. Stephen Kellert, verbonden aan de universiteit van Yale, paste vervolgens de biofilia hypothese toe op architectuur en het ontwerpen van gebouwen die er juist op gericht zijn de verbinding tussen mens en natuur weer te versterken. Biofiel design brengt natuur op plekken waar ze niet vanzelfsprekend aanwezig is, zoals kantoren, scholen, zorginstellingen. Kellert noemt gebouwen die volgens deze filosofie ontworpen zijn ‘levende gebouwen’. Biofiele architectuur is feitelijk de architectuur van het leven.
Federal Centre South Building. Bron: Human Spaces
Belangrijke principes in biofiel design zijn:
- Zintuiglijk en fysiek contact met de natuur, bijvoorbeeld via de aanwezigheid van levend groen, daglicht, water, natuurlijke luchtstromen, geuren en geluiden.
- De aanwezigheid van natuurlijke analogieën.
- Natuurlijke beleving van de ruimte.
Wil je meer weten over biophilic design, kijk dan eens hier of hier.
Inspirerende voorbeelden
Heath liet een aantal inspirerende voorbeelden zien. Organisaties als Google, Apple en Amazon investeren volop in natuurlijke werkomgevingen vanuit de overtuiging dat zij daarmee investeren in de creativiteit, de productiviteit en het werkplezier van hun werknemers. Het aantrekken en behouden van goed personeel in een dynamische markt heeft voor hen prioriteit.
De Maggies Centres die op verschillende plekken in Engeland worden ontworpen voor kankerpatiënten en hun families zijn allemaal voorbeelden van doordachte architectuur met gebruik van natuurlijke materialen, daglicht en groen binnen en buiten. Zij zijn expliciet ontworpen vanuit het idee dat een omgeving helend kan zijn en kan bijdragen aan kwaliteit van leven, ook – en juist – wanneer er sprake is van ernstige en soms terminale ziekte.
Maggie’s Centre Oxford. Bron: Maggie’s Centres
Het enorme Genzyme Centre voor biotechnologie in Cambridge, VS is zo slim ontworpen dat elke verdieping kan profiteren van daglicht dat via een centraal atrium binnenkomt. Bovendien zorgen kroonluchters met prisma’s ervoor dat het zonlicht diffuus wordt verspreid door het gehele gebouw. Er wordt in het hele gebouw gebruik gemaakt van natuurlijke ventilatie. Er is een grote vijver in het atrium aanwezig en 75% van de werknemers heeft uitzicht op groen en iedereen kan gebruik maken van de 18 binnentuinen en de 7 tuinterrassen.
Genzyme gebouw van Behnisch Architecten. Bron: Human Spaces
De kleuterschool van St Mary’s in Oxfordshire Engeland maakt gebruik van natuurlijke materialen, veel daglicht en beschutte speel- en leeromgevingen zowel binnen als buiten. De lokalen hebben allemaal toegang tot buiten.
St. Mary’s infant school. Bron: Human Spaces
De winst van biofiel design
Op basis van een aantal wetenschappelijk en gebruikersstudies kan inmiddels worden aangetoond dat investeren in natuurlijke werk-, zorg-, of onderwijsomgeving grote opbrengsten met zich mee kan brengen. Kinderen die in klassen met natuurlijk daglicht en planten(wanden) verblijven leren beter, voelen zich beter en kunnen zich beter concentreren. En zijn minder vaak afwezig wegens ziekte. Al in 1984 werd in een onderzoek van Robert Ulrich aangetoond dat patiënten die voor een galblaas operatie werden opgenomen in een kamer met uitzicht op natuur minder pijn voelden, 22% minder medicatie nodig hadden, en 8.5 % sneller herstelden. Latere studies bevestigden dergelijke bevindingen in de gezondheidszorg. Recent onderzoek van Human Spaces onder bijna 8000 werknemers over de hele wereld toonde aan dat de productiviteit met 6% steeg, de creativiteit met 15% toenam en het gevoel van welzijn ook met 15%. Wie niet in biofiel design investeert is een dief van de eigen en de maatschappelijke portemonnee, aldus Heath. Immers, 90% van de kosten van een organisatie zijn personele kosten.
Inmiddels werkt ook in Nederland een toenemend aantal architecten vanuit de principes van het biofiele design. Vanuit het publiek werden voorbeelden aangehaald van een recent bankgebouw en bijvoorbeeld het Tergooi ziekenhuis in Hilversum. Door verschillende aanwezigen werd de kanttekening gemaakt dat het nog steeds moeite kost om grote opdrachtgevers, projectontwikkelaars en bouwers te overtuigen van het belang van biofiel design. Investeringen in bijvoorbeeld levend groen zijn vaak de eerste die van tafel vallen wanneer er in de loop van het uitvoeringsproces bezuinigd moet worden. Het toegankelijk maken van onderzoek is daarom van groot belang. ‘We weten het belang en zouden heel graag zo willen werken, en dan is het fijn om goed beslagen ten ijs te komen in gesprekken met opdrachtgevers. Een database zou een goed idee zijn’.
Overtuigen door bewijs
In dit kader hield Heath ook een pleidooi voor het opzetten van degelijke kosten-baten analyses op basis van onder andere gebruikerservaringen. Naast inspirerende praktijkvoorbeelden, gaf hij aan daar zelf ook behoefte aan te hebben. En zulke studies worden nog te weinig verricht. Bovendien zou de discussie niet alleen gevoerd moeten worden onder architecten, maar vooral ook met de directies, financiële afdelingen en HR managers van werkorganisaties en zorg- en onderwijsinstellingen. Zij bepalen immers de koers én de investeringen van organisaties. Vanuit de organisatoren Maasdam en Interface werd de suggestie om een dergelijke lezing nog eens te herhalen voor deze specifieke doelgroepen omarmd.
Ontwerp voor Nyt Nordsjælland ziekenhuis in Denemarken. Bron: Inhabitat
Ook was men het er over eens dat deze discussie expliciet moet worden verbonden met die over duurzaamheid. Het kan een verdieping en verrijking betekenen. Heath ziet het zelfs als een noodzakelijke volgende stap. Ware duurzaamheid houdt ook rekening met de behoeften van mensen naast die van het milieu. Immers, een gebouw kan nog zo milieuvriendelijk of energiezuinig zijn ontworpen en uitgevoerd, als mensen er niet graag verblijven is de exercitie mislukt. Duurzaam en biofiel ontwerpen levert op de langere termijn gewoon geld op.
Heath sloot af met de woorden: investeren in biofiel design is investeren in mensen én daarmee dus in winstgevende organisaties’.
